Een nieuwe volkshogeschool voor Genk: de magneetzweefbus!
‘Hoe zou je een volkshuis/volkshogeschool vandaag de dag vorm en inhoud kunnen geven, zodat het vandaag maatschappelijk relevant kan worden?’ Dat was de hamvraag in het begin van dit academiejaar. Van Dale geeft als betekenis voor relevant ‘ter zake dienend’ en ‘van betekenis zijn’. Het volkshuis zou dan ‘de zaak’ moeten ‘dienen’. Het zou met andere woorden een doel moeten hebben, anders kan niet gezegd worden ‘dat het gediend heeft’ of dat het ‘relevant’ was. Maar wie bepaalt uiteindelijk wanneer het relevant is? Wie bepaalt wanneer het zijn doel bereikt heeft? Wie is hier diegene die oordeelt en beslist? Wie zegt te weten wat precies relevant is of zal zijn voor de zaak, het volk, de maatschappij? Vanuit deze bemerking schakel ik over naar mijn ontwerp, waarin mijn eigentijds volkshuis net géén mensen behuist die menen te weten hoe het moet, waartoe het huis moet dienen en welk doel het heeft. Integendeel. Mijn ontwerp wordt onderbouwd vanuit een heel andere gedachte over gemeenschap, gearticuleerd door auteurs als Esposito, Ten Kate, Masschelein, Rancière, Vandenabeele en Reyskens. Het gaat om een volkshuis met een niet-definieerbare gemeenschap waar het niet draait om het eigene van de mensen, maar wel om wat er tussen de mensen gebeurt, om dialoog en blootstelling. Mijn voorgesteld volkshuis breekt dus radicaal met het traditioneel doelgericht werken.
Eigen aan de magneetzweefbus is dat hij geen menselijke bestuurder heeft die weet waar de bus naartoe moet, welk traject daarvoor gevolgd moet worden en die slechts tevreden is wanneer hij zijn doel bereikt heeft. Anders dan de gekende traditie van volkshogescholen, die in de concrete context van een sociale kwestie vanuit de idee van emancipatie en verlichting allerlei educatieve initiatieven opzetten voor het ‘volk’, wil de magneetzweefbus een dynamische ruimte zijn voor en door alle mensen die op- en afstappen, groot en klein, oud en jong. Het is niet de bedoeling socio-cultureel vormingswerk gericht naar een bepaalde doelgroep mensen te bewerkstelligen. In dat opzicht zal de bus eerder ‘doelloos’ rondzweven in Genk. Er is geen leider, geen teacher, geen vormer, geen stuurder, geen bestuurder, geen onmiddellijk doel. Hier draait het immers niet om. Het gaat om de reis zelf, om het samen ‘op reis’ zijn, waarbij men in een andere wereld dan de eigen gekende zou kunnen terechtkomen.
De bus zal zijn eigen grenzen voorbij gaan. Hij wordt uit zijn traditionele rol van ‘vervoermiddel van passagiers’ getild en vormt de belichaming van de ruimte waarbinnen mensen kunnen ‘buitenkomen’. Een letterlijk uit hun huis komen en een figuurlijk buiten zichzelf komen, uit het eigen standpunt of (voor)oordeel, over de eigen grenzen heen. In de bus worden de mensen niet meer beschouwd als passagiers of welke gedefinieerde groep dan ook. Zij krijgen echter de kans om samen ervaringen op te doen. Deze bus zal een experimentele ruimte openen waarin onduidelijke menselijke verhoudingen mogen bestaan. Men is samen, maar niet hetzelfde. Men is onbepaald.
De gemeenschap in deze bus heeft dus niets meer te maken met de gekende manier van gemeenschap vormen vanuit een bepaalde identiteit, zoals dat ook het geval was in de traditionele volkshogescholen. Het gaat erom de gemeenschap in de bus te denken vanuit de idee te (durven) verschijnen aan de ander, te ervaren wat is en wat gebeurt op de bus. Mensen kunnen een onderbreking van hun eigen zijn ervaren als ze zichzelf blootstellen aan de ander of aan de situatie. Openheid en betrokkenheid tussen mensen via dialoog en samen-zijn tijdens hun verblijf op de magneetzweefbus zijn belangrijke elementen. Het handelt om het zich niet afsluiten van elkaar, om wat er plaatsvindt tussen de mensen. Ook stiltes en momenten van wachten kunnen betrokkenheid bij een bepaalde situatie verhogen. Deze worden dus ook naar waarde geschat in dit ontwerp. Een voorwaarde is te vertrekken vanuit de wil om samen te ‘zijn’, met elkaar te spreken en betekenis te geven aan de woorden van de ander. Een tweede voorwaarde gaat over het feit open te willen staan voor wat komt, ook stiltes, wachten of momenten van ogenschijnlijk niets doen. Een laatste voorwaarde behelst de idee nooit te willen vastleggen of definiëren hoe iets zou moeten plaatsvinden of zijn. Vanaf dat moment immers vervalt het onbepaalde en heel de gedachtengang achter het leven in deze zweefbus.
Dit volkshuis wil de mensen tijd geven om tijd te nemen de confrontatie met zichzelf door de ander aan te gaan. De ander als een onbepaald iets: een idee, een ding, een gebeurtenis, zelfs een niets. Afwezigheid is in staat aanwezigheid af te dwingen. Het kan de gedachten, de betrokkenheid focussen op wat misschien komen zal. Ervaren leegte of net inspiratie door blootstelling kan kloppen aan het eigen zijnsdeurtje. De bus moet steeds iets verrassend of onvoorspelbaar laten. Mensen met verschillende sociale en culturele achtergronden kunnen elkaar zeker met verrassende of onvoorspelbare elementen confronteren.
Bovenstaande ideeën wil de bus tegemoet komen door mogelijkheden tot ontmoeting en dialoog te creëren door onder meer concrete ingrepen in de ruimte van de bus te laten plaatsvinden. Sommige ingrepen kunnen luxueus lijken, maar hebben wel degelijk een onderbouwde bestaansrede.
De buitenkant van de bus wordt eerst beschreven. Daarna volgt de binnenkant. Als laatste vermeld ik het traject.
Dat de magneetzweefbus zweeft is een technologisch hoogstandje, waarbij het technologisch aspect de dag van vandaag nog niet praktisch en financieel uitvoerbaar is. Waarom het dan toch voorstellen in mijn ontwerp? Zoals reeds gezegd is het bestuurderloze het doorslaggevend element hier. Bovendien reduceert het het gebruikelijk lawaai van de gewone bus en zweeft hij zonder hortende bewegingen te maken.
De bus zelf heeft meer doorzichtige elementen. Dit om het dynamisch aspect te verhogen, het busleven aan de buitenwereld wat meer te laten verschijnen en omgekeerd, de buitenwereld meer binnen te halen. Ook hier wil het kader van de materiële bus geen afbakening zijn, maar net een ‘doorlaten’, een ‘openstellen’. Het leven op de bus kan meer door de materiële grenzen heen groeien. Om het doorzicht maximale kansen te geven, zal geen enkel raam met stickers beplakt mogen worden. Alleen op plaatsen aan de buitenkant van de bus waar het het zicht niet stoort, mag beplakking verschijnen. Geen commerciële reclame. Dit ontwerp wil zich onthouden van het doelgericht denken, ook economisch. Meer door-zicht, meer raam haalt ook meer licht in huis. Om extreme hitte te vermijden zal er van speciale beglazing gebruik worden gemaakt. Moderne glasisolatietechieken kunnen vandaag de dag hier al een antwoord op bieden.
Iedereen moet de bus makkelijk en gratis kunnen betreden. Brede toegangsdeuren en een lage drempel zorgen ervoor dat mensen met kinderwagens, rolstoelgebruikers of mensen die moeilijker te been zijn, makkelijker binnen en buiten kunnen. Er zullen daarom ook geen treden bij de toegangsdeuren zijn.
De zitbanken worden niet achter elkaar, maar meer naar elkaar toe geplaatst. Van bovenuit bekeken staan ze zijdelings tegen de rijrichting in, in halve ovalen aan weerszijden van het middenpad. Dat pad zal een meer open vorm krijgen. De focus ligt op ontmoeting tussen mensen. De stoelen zullen een lichte draaimogelijkheid krijgen, zodat mensen zich gemakkelijker naar elkaar toe kunnen bewegen tijdens gesprekken. Of zodat ze zich wat weg kunnen draaien van elkaar als ze daar behoefte toe zouden hebben. Ook is er een kleine helling naar boven aan de zijkanten van de bus. Overdreven gezegd: het middenstuk ligt ‘beneden’, de half ovaal geplaatste zitbanken gaan per ovaalrij naar ‘boven’. Het plafond van de bus mag zeker niet te laag zijn, zodat men geen benauwd gevoel krijgt. De zetels zelf moeten aangenaam zitten, zodat dat alvast niemand ervan weerhoudt de bus nog eens te nemen.
Zintuiglijk zullen mensen af en toe geprikkeld worden via een aanbod cultuur: beeld, woord, geuren, muziek, proevertjes,… Cultuur en kunst kunnen je als mens letterlijk en figuurlijk doen buitenkomen, hebben de mogelijkheid confronterend te werken. Bovendien kan het een rechtstreekse aanleiding zijn om de dialoog aan te gaan met elkaar. Kleur moet ook zeker aanwezig zijn in de materialiteit van de bus. Het brengt een bepaalde sfeer die heel anders is dan het monotone grijze van de gekende bussen.
Toestelletjes die mensen afsluiten van het gebeuren om zich heen, zijn minder graag geziene gasten! Ik denk bijvoorbeeld aan de ‘oortjes’ die mensen inhouden om, alleen, naar muziek te luisteren. Het gaat in deze bus om ontmoeting, niet om afzondering. Gsm-gebruik is wel ok. De idee van de vertakkingen naar de buitenwereld zit hierachter. De beller is niet afgesloten van de wereld om hem heen, misschien wel gedeeltelijk van de onmiddellijk nabije wereld, maar niet van het leven buiten de bus. Zoals reeds gezegd wil de bus haar ruimtelijke grens overstijgen. Communicatie met de wereld buiten de bus moet dus kunnen.
Het traject van dit zwevend volkshuis kan voorbij markten, evenementen, stukjes natuur, woonwijken, industrie,… gaan, kortom heel Genk doorkruisen. Het heeft dus iets van een kronkelige lusverbinding die geen begin en geen einde heeft.
Dit ontwerp wil de alledaagse vluchtigheid van het menselijk bestaan doorbreken, het denken van de mensen doen vertragen en hen laten stilstaan bij wat gebeurt en gezegd wordt. De menselijke nabijheid kan onder meer door de plaatsing van de zitbanken confronterend werken. Moeilijkheden kunnen ontstaan, maar bieden tegelijk de kans om de eigen grens over te steken, om te ontdekken. Het is een pedagogisch ontwerp, gestoeld op een arme pedagogie. Er is geen doel of einde, er zijn geen opgelegde wetten of tussenkomsten, het is niet de bedoeling de mensen iets te leren. Wel wil het ontwerp de mensen de kans bieden zichzelf bloot te stellen en weg te durven stappen van hun eigen blik. Het geeft daartoe bepaalde middelen, zoals het culturele aanbod en de andere plaatsing van de zitbanken. Hopelijk kan het de aandacht van de mensen verscherpen naar wat tot hen komt tijdens hun ervaring op de bus.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten